Kocaeli yangını ve sigortasız çalışanların hakları

KOCAELİ’DE yaşanan yangın faciası, kayıtdışı istihdam sorununu bir kere daha ortaya çıkardı. Dilovası’nda, kozmetik fabrikasında çıkan yangında ikisi çocuk altı kişi hayatını kaybetti, yedi kişi de yaralandı. Olay sonrası da ölenlerin ve yararlananların sigortasız çalıştırıldığı ortaya çıktı. Yangının çıktığı kozmetik fabrikasının –ki buraya ne kadar fabrika denirse artık- sahipleri de yurtdışına kaçarken tutuklandılar.

Bu facia, sigortasız çalışanların hakları, sigortasız çalışıp da kaza geçiren ve hayatını kaybedenlerin yakınlarının hakları konusunu tekrar gündeme getirdi. Hemen belirteyim; son verilere göre 9 milyonun üzerinde kişi sigortasız çalışıyor. 9 milyon kişi, hiçbir sosyal güvenlik hakkı olmadan çalışıyor demek daha doğru. Haktan da kastım; primlerinin ödenmemesi, emekli olamamaları veya devletin sunduğu sağlık hizmetlerinden yararlanamamaları değil. Onlar da önemli ama Kocaeli’ndeki
gibi sigortasız çalışıp da iş
kazası geçirme, sakat kalma ve hayatını kaybetme risklerine karşı hiçbir güvencelerinin olmaması daha önemli.

İŞ KAZASINDA NE OLACAK?

Peki, sigortasız çalışanlar iş kazası geçirir ya da kazada hayatını kaybederlerse hem kendilerinin hem de yakınlarının hakları neler? Önce, sıkça rastlandığı için iş kazasından bahsedeyim.

Sigortasız çalışıp, iş kazası geçiren işçinin tüm tedavi giderleri SGK tarafından ödeniyor. Sigortasız işçinin, meslek hastalığı sonucu alması gereken gelir ve ödenekler de aynı şekilde SGK tarafından ödeniyor. Sonrasında SGK, sigortasız işçi için ödediği tedavi giderleri ve ödenekleri işverenden hukuk yoluyla alıyor (rücu ediyor). Eğer sigortasız işçi, iş kazası nedeniyle sakat kalır ve bu sakatlık da kalıcı olur ise SGK, kendisine iş göremezlik ödeneği ödüyor. SGK, ömür boyu ödeyeceği bu ödeneği de yine işverenden peşin değeri üzerinden alıyor. Yani iş kazalarında, sigortasız işçiler de sigortalı işçiler gibi sosyal güvenceye sahipler.

YAKINLARA MAAŞ BAĞLANIR

Gelelim, iş kazası nedeniyle sigortasız çalışan işçinin hayatını kaybetmesi durumunda neler olacağına... Öncelikle, sigortasız işçinin ölümü halinde yakınları ya da bakmakla yükümlü olduğu kişiler, kısacası geride kalanlar işverene maddi, manevi tazminat talebinde bulunabiliyorlar. Hayatını kaybeden işçinin hak sahiplerine kısa vadeli sigorta kollarından aylık bağlanıyor ve geride kalanlara destekten yoksun kalma tazminatı ödeniyor. Ayrıca hayatını kaybeden sigortasız işçinin hak sahipleri genel sağlık sigortası kapsamına alınıyor. Tabi tüm bu ödemelerin hepsini SGK, işverenden hukuk yoluyla alıyor.

SİGORTASIZ ÇALIŞAN NE YAPACAK?

Hazır yeri gelmişken bir iki önemli konudan da bahsedeyim. Sıkça yaşanan olaylardan biri; iş kazası geçiren işçinin, kaza geçirdiğinin işveren tarafından saklanması. Eğer sigortasız çalışıyorsanız ve iş kazası geçirmişseniz, hemen polis ya da jandarmaya haber vermeniz; kazadan hemen sonra da SGK’ya bunu bildirmeniz gerekiyor. Bu konuda işverenin tehditlerine veya söylemlerine itibar edilmemeli. Çünkü iş kazası nedeniyle oluşan sakatlık derecesi ilerleyen yıllarda daha da artabilir ve SGK’dan alınacak ödenek de değişebilir.

Peki, işveren tarafından bilerek sigortasız çalıştırılan veya primleri ödenmeyenler ne yapacak? Yapılacaklardan biri, çalışanın bulunduğu ilin SGK il müdürlüğüne başvuruda bulunmak. Başvuru, yazılı yapılacak ve işyerinde sigortasız çalıştırıldığına dair olacak. İkincisi, Çalışma ve Sosyal Güvenlik İletişim Merkezi’ne şikâyet edilebilir. İşçinin gerek yazılı başvuru yapması gerekse de telefonla araması sonucu SGK, işçinin çalıştığı işyerinde inceleme yapıyor. Bu inceleme sırasında çalışan, işyerindeyse o gün itibarıyla çalışanın sigortası başlatılıyor. Uzun zamandır o işyerinde çalışıyorsanız, işyeri evrakları ve diğer çalışanların beyanları ile geçmiş bir yıla kadar çalıştığınız gün kadar sigortalılık hakkı size veriliyor. Bu denetimde sadece şikâyet eden işçi için değil, aynı işyerinde başka sigortasız çalışanlar da varsa onlar da bu imkândan yararlanıyorlar.