Teknolojinin çocuklara 5 ‘yan etkisi’

TEKNOLOJİ hayatın her alanında. Günümüz dünyasında çocukları teknolojiden uzak tutmak neredeyse olanaksız. Ancak, teknolojik gelişmelerin peşinde koşarken; şefkat, yardımlaşma, ilgi, sorumluluk, etik gibi temel değerleri de ihmal etmemek gerekiyor. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Eğitim Yönetimi Öğretim Üyesi Prof. Dr. İnayet Aydın,“İnsan performansını artırmak için geliştirilen teknolojinin insani özellikleri ve yetenekleri köreltmesi engellenmeli” diyerek uyarıda bulunuyor. “Sürekli teknolojinin iyi yanlarından söz ediliyor. Ben ise etik konusunda çalışan bir akademisyen olarak özellikle teknolojinin çocuklara zararları konusuna dikkat çekmek istiyorum” diyen Prof. Dr. Aydın, bu konuda teknoloji üretenler, eğitim yöneticileri, öğretmenler ve ebeveynlere büyük sorumluluklar düştüğünü söylüyor: 

DUYGUSAL İLETİŞİM GELİŞTİRİLMELİ

- Teknoloji üretenlere, eğitimcilere ve çocuklara teknoloji etiği konusunda farkındalık kazandırılmalı.

- Çocuklara, teknolojiyi ne zaman ve nasıl kullanacakları öğretilmeli, internet güvenliği ve çevrimiçi gizlilik konularında farkındalıkları artırılmalı.

- Öğrencileri eleştirel ve seçici tüketiciler haline getirmek için gerekli eğitimler yapılmalı, ekranda kalacakları süre sınırlandırılmalı ve ne tür materyallere erişebilecekleri kontrol edilmeli.

- Okullarda teknoloji belli günlerde kullanılmalı. Diğer günler sosyal, duygusal, iletişim ve yaratıcılık becerilerinin geliştirileceği sanatsal, sportif, kültürel ve entelektüel etkinliklere ayrılmalı.

- Değer ve anlam dünyalarının korunması için çocuklara okullarda akranları ile gerçek ilişkiler kuracakları etkileşimli çalışmalar yaptırılmalı.

- Çocukların masumiyet, mahremiyet ve güvenliklerinin korunması için teknoloji kullanımında sınırlama getirilmeli. Onların hangi uygulamaları veya web sitelerini kullanabileceği kontrol edilmeli. Uygun olmayan içerikler için filtreleme ve yetişkin kontrolü özellikleri kullanılmalı.

SPORA VE SANATA YÖNLENDİRİLMELİ

- Teknolojinin doğru şekilde kullanılması dijital denge ile mümkün. Örneğin, çocuklar teknoloji kullanımından sonra dışarıda spor yapmalı veya sanat aktiviteleri ile ilgilenmeli. 

- Özellikle kitap okumak, ders çalışmak, sınava hazırlanmak gibi odaklanma ve dikkat gerektiren durumlarda düzenli olarak gelen bildirimler nedeniyle çocukların dikkati kolayca dağılır. Teknolojik cihazları bir kenara koymak, bildirimleri kapatmak veya mobil cihazları kapatmak gibi önlemlerle dikkat dağınıklığı kontrol altına alınmalı.

- Öğretmenler, çocukları oturdukları yerden kalkmaları için teşvik etmeli, oyunlar oynamalı ve iletişim, dikkat ve konsantrasyon sağlayacak fiziksel etkinlikler yaptırmalı.

- Teknoloji odaklı yaşamın getirdiği obezite, uykusuzluk, göz yorgunluğu gibi sorunların azaltılmasına yönelik önlemler alınmalı.

- Eğitim yöneticileri ve öğretmenler eğitim teknolojisinin etik kullanımını sağlamalı, çocukların kişisel haklarının ve mahremiyetinin korunması için özen göstermeli. Bu bağlamda, öğrenci bilgileri, öğrenci, veli veya yasal vasi onayı olmadan üçüncü taraflarla paylaşılmamalı. Eğitim teknolojisi kullanımı sırasında öğrenci verilerinin nasıl kullanılacağına dair net bir gizlilik politikası oluşturulmalı ve bu politikaların herkes tarafından anlaşılması sağlanmalı.

DOĞADA ‘YEŞİL ZAMAN’ ARTIRILMALI

- Eğitim teknolojisinin kullanımında öğrencilere akademik dürüstlük ve telif hakları öğretilmeli ve denetlenmeli. Yapay zekâ kullanımı konusunda öğrenciler bilinçlendirilmeli. Bilimsel merak, araştırma yetkinliği, eleştirel düşünme, organizasyon ve kendini ifade etmek gibi becerilerin kullanılmasının önemi vurgulanmalı.

- Veliler de çocukların eğitim teknolojilerini kullanmaları ve konunun etik boyutu hakkında bilgilendirilmeli, bilinçlendirilmeli. Böylece çocukların evde teknoloji kullanımı sürecinde de gerekli önlemler alınmalı.

- Eğitimde oyunlaştırmanın kullanımına dikkat edilmeli, uzun vadede öğrencilerin genel performansını ve gelişimini olumsuz etkileyebilecek konular göz önünde bulundurulmalı.

- Çocuk ve gençlerin ekran tabanlı teknolojilerle geçirdiği “ekran zamanını” azaltmak, doğa ile temas ederek geçirdikleri “yeşil zamanı” artırmak için tüm önlemler alınmalı.

- Çocukların duygusal gelişimi için gerçek insanlar, gerçek duygular ve gerçek ilişkilere daha çok yer verilmeli.

‘DİJİTAL DADI’YA TESLİM ETMEYİN

1- Yetişkinler kendi yaşamlarına ve işlerine daha fazla zaman ayırabilmek için çocukların eline “dijital dadılar” denilen bilgisayar, tablet ve cep telefonu gibi elektronik oyuncakları tutuşturma kolaycılığına başvuruyor. Çocukları eğlendiren ve meşgul eden bu elektronik robotlar, onların gelişimini olumsuz etkiliyor.

2- Çocuklar artık teknolojiyi kendilerinin bir uzantısı olarak görmeye başladı. İnsan yerine daha çok makine ile ilişki kurarken, hümanist değerlerden ‘posthümanizme’ doğru hızla itilir hale geldiler. Çocukların insan insana ilişkilerden çok giderek daha fazla makinelerle ilişki kurmak zorunda kalması, onların ‘hümanist’ değerler geliştirme özelliklerini zayıflatarak makinenin bir parçası haline gelmelerine yol açıyor. Günümüz koşulları çocukların fiziksel temas yerine dijital olarak birbirleriyle bağlantı kurmasını teşvik ediyor. Bu da ‘posthümanizm’in insan ve teknoloji arasındaki sınırları bulanıklaştırma idealine hizmet ediyor. Akran zorbalığının bu derece artmasında çocukların kişiler arası hümanist ilişkilerinin yeterince gelişmemesinin de etkisi var.

3- Ekran başında geçirilen zaman arttıkça aile ile birlikte yaşanan anlar da azalıyor. Bu da aile ilişkilerinin zayıflaması ve aileden kaçınma sonucunu doğuruyor. Özellikle çok küçük çocukların maruz kaldığı uzun ekran süreleri, değerli sosyal beceriler geliştirmesine yardımcı olan yüz yüze etkileşimlerini olumsuz yönde etkiliyor. 

4- Sosyal medya ve diğer çevrimiçi platformlarda kendilerine hayali kimlikler yaratan çocuklar, saatlerce gerçek olmayan paralel hayatlar yaşıyor. Bu sanal kimlik gerçek hayatta sergilemedikleri davranışları göstermelerine ve bu davranışları normalleştirmelerine neden olabiliyor. Ayrıca teknoloji kullanımı arttıkça, çocuklar gerçek dünyadan uzaklaşıyor, dünya ile bağlantıları zayıflıyor. 

5- Teknoloji, çocukların yüz yüze iletişim kurma becerilerini de olumsuz etkiliyor. Kurdukları sanal iletişim, gerçek hayatta karşılaşabilecekleri zorluklara onları yeterince hazırlamıyor.