Kediler bir şey kokladıklarında yüzleri neden garip bir şekil alıyor?

Kediler ve diğer birçok hayvan türü, feromon adı verilen kimyasal sinyaller salgılar. Bu feromonlar, aynı türden diğer bireylerle iletişim kurmak için kullanılır. Kediler bu sinyalleri algılamak için burunlarından ayrı Jacobson’ın organı (vomeronazal organ) adı verilen bir duyu organına sahiptir.

Bu organ, koku almak için kullanılan burunla doğrudan bağlantılı değildir ve yalnızca feromonları tespit eder. Kediler, feromonları algıladıklarında ağızlarını hafifçe açar, dudaklarını geriye çeker ve ‘Flehmen tepkisi’ olarak bilinen yüz ifadesini sergiler. Bu tepki, feromon moleküllerinin Jacobson’ın organına ulaşmasını kolaylaştırır.

Feromonlar, kedilerin bölge işaretlemesi, üreme döngüsünü bildirme ve sosyal bağları güçlendirme gibi amaçlarla kullandıkları kimyasal mesajlardır. Örneğin, anneler yavrularına feromonlar aracılığıyla güvenlik hissi verirken, çiftleşme döneminde kediler feromonlarla eşlerine sinyal gönderir.

Bu kimyasal mesajlar, kedilerin çene, yanak, dudak kenarları, kuyruk tabanı, patiler ve genital bölgelerindeki özel bezlerden salgılanır. Kediler, mobilyalara yüzlerini sürterek, tırmalayarak veya idrar püskürterek çevrelerine feromon bırakır. Diğer kediler ise bu feromonları algılayarak sosyal bilgi edinir.

Flehmen tepkisi sırasında feromonlar, kedinin ağzına girerek tükürükte çözünür. Daha sonra damakta bulunan nasopalatin kanallar aracılığıyla Jacobson’ın organına ulaşır. Burada feromonlar sinir sinyallerine çevrilerek beyindeki amigdala ve hipotalamus bölgelerine iletilir. Bu bölgeler, beslenme, üreme ve sosyal davranışlardan sorumlu merkezlerdir.

Kedilerin burunlarıyla aldıkları kokular zamanla değişebilir ve deneyimlerle öğrenilebilir, ancak feromonlar doğrudan içgüdüsel tepkiler tetikler. Kediler feromonların anlamını öğrenmek zorunda değildir; bu bilgiler biyolojik olarak programlanmıştır. Ancak, hormon seviyeleri ve çevresel faktörler feromonlara verilen tepkileri etkileyebilir.

Jacobson’ın organı sadece kedilere özgü değildir. Farelerden sürüngenlere kadar pek çok hayvan feromonları algılamak için bu organı kullanır. Hatta insanlar bile burun septumlarında bu organın kalıntılarını taşır, ancak işlevi büyük ölçüde yok olmuştur.

Kedilerin koklama duyusu köpeklerle kıyaslandığında nasıl bir fark var? Köpeklerin burunları son derece hassas olmasına rağmen, kediler Jacobson’ın organında üç kat daha fazla farklı feromon algılayıcıya sahiptir. Bu yüzden bazı bilim insanları, kedilerin genel koku alma yeteneğinin köpeklerle yarışabilecek seviyede olabileceğini düşünüyor.